Urszula Szumska urodziła się 21 lutego 1907r w Stanisławowie, jako jedno z siedmiorga dzieci Ludwika i Wincentyny. Ojciec pracował przy budowie szybów naftowych. Rok przed uzyskaniem przez nią świadectwa maturalnego, w Gimnazjum Sióstr Nazaretanek w Stryju, zmarł jej ojciec. Sytuacja finansowa licznej rodziny po śmierci ojca, zmusiła Urszulę do udzielania korepetycji, wspomagała w ten sposób wspólny budżet. Po maturze przeniosła się z rodzeństwem i matką do Lwowa, gdzie rozpoczęła studia na wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1930 r po ukończeniu studiów, podjęła pracę, jako nauczyciel języka polskiego i łaciny w gimnazjum w Łańcucie. Następnie pracowała jako nauczyciel gimnazjum w Nisku, potem w Tarnobrzegu. Uczniowie wspominali ją jako osobę wymagającą, przykładającą wielką troskę do piękna naszego ojczystego języka. Była harcerką, opiekowała się żeńską drużyną harcerską. W 1936r uzyskała doktorat na Uniwersytecie Jana Kazimierz we Lwowie, a 15 lipca 1939r skierowano ją do pracy w gimnazjum we Lwowie, jednocześnie została minowana adiunktem na tutejszym uniwersytecie. Miała wyjechać na stypendium do Wielkiej Brytanii, jednak wybuch wojny pokrzyżował te plany. Lwów w tym czasie przejęli sowieccy okupanci. Urszula Szumska uczyła w Gimnazjum, które zostało przemianowane na szkołę 10-letnią, wzorem szkolnictwa radzieckiego. Od początku okupacji, uczestniczyła w akcji pomocy rodzinom deportowanych w głąb ZSRS, nadto działała w konspiracji, wstąpiła do Związku Walki Zbrojnej. Koleje wojny zmieniły tor w 1941r, kiedy Lwów został zajęty przez wojska niemieckie. Organizowała tajne nauczanie – komplety, oraz działała w Polskim Czerwonym Krzyżu i Radzie Głównej Opiekuńczej. W 1943r została aresztowana przez ukraińską policję, która przekazała ją Gestapo. Po kilku tygodniach została zwolniona, ale nadal uczyła na tajnych kompletach i pomagała Polakom w RGO – Polskiego Komitetu Opiekuńczego Lwów, który działał za zgodą władz niemieckich. Od 1943r uformował się także Komitet Ziemski dla Wołynia, Szumska była w jego zarządzie. Zadaniem tej organizacji było między innymi zbieranie materiałów dotyczących ziem wschodnich II RP, budowanie świadomości o znaczeniu Kresów, inwentaryzacja dóbr kultury oraz gromadzenie informacji o ludobójstwie na ludności polskiej na Wołyniu, Podolu i Polesiu. Dr. Urszula Szumska pod pseudonimem „Żmuda”, z narażeniem życia, pomagała Polakom dotkniętym aktami terroru ze strony szowinistów ukraińskich. Zarządzała środkami RGO i PCK, przekazując je również dla Polskiego Państwa Podziemnego. Przez lwowski oddział RGO, od lipca 1943 do kwietnia 1944 przeszło ponad 50 000 uchodźców wołyńskich, pomagano im zdobyć odzież, jedzenie i jakieś choćby chwilowe schronienie. Ważną pracą jaką wykonywał zespół dr. Szumskiej, była pomoc w odnajdywaniu członków rodzin, którzy często w popłochu, tak jak stali, uciekali z podpalanych domów, aby uniknąć śmierci z rąk swoich sąsiadów… Zgromadzono obszerną dokumentację, te materiały stanowią istotne źródło wiedzy o polskich Kresach. W lipcu 1944r ponownie wojska sowieckie przejęły władzę we Lwowie. W tym czasie Urszula Szumska pracowała jako pielęgniarka w przychodni przeciwgruźliczej, która pełniła także funkcję punktu kontaktowego dla żołnierzy AK. Dnia 14 luty 1945, Szumska została aresztowana przez NKWD, poddawana długotrwałym przesłuchaniom i zamknięta w celi wypełnionej woda i fekaliami, nie załamała się, chociaż ten okres wspominała jako jedno z najgorszych przeżyć. Po ponad miesięcznym aresztowaniu, zwolniono ją, ale nie otrzymała dokumentów, co groziło ponownym aresztowaniem. Ukrywała się kilka tygodni we Lwowie, a następnie transportem wysiedleńczym wyjechała do Krakowa. Zabrała ze sobą materiały dotyczące ludobójstwa dokonanego na Polakach oraz inne ważne dla pamięci Narodu dokumenty. W Bytomiu otrzymała posadę nauczyciela w Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim. Zamieszkała w Bytomiu ze swoją siostrą i siostrzenicą, w kamienicy przy ul. Piekarskiej i od początku zamieszkania w tym miejscu, prowadziła tam również konspiracyjną placówkę KZW oraz archiwum dokumentujące polskość ziem wschodnich Rzeczypospolitej. Urszula Szumska była inwigilowana przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, wielokrotnie ją przesłuchiwano. Podczas rewizji przeprowadzonej w kwietniu 1947r, zabrano Szumskiej jeden z zeszytów, zawierający wykaz Polaków zamordowanych przez Ukraińców na Wołyniu w latach 1942-43. Po ogłoszeniu amnestii w 1947r Urszula Szumska zdecydowała ujawnić część swojej działalności we Lwowie, napisała, że działała w KZW i zajmowała się ewidencjonowaniem relacji o mordach ukraińskich. Mimo to była pod stałym nadzorem UB, aż do 1955r. W 1961r została adiunktem w Instytucie Historii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu. W czasie, kiedy prawdziwa historia, była poddawana zabiegom zakłamywania, nasza bohaterka została zapamiętana jako niezłomna krzewicielka prawdy: „ dr Szumska zawsze krzewiła kult faktów, we wspaniałej formie wykładu, uczyła nas dumy z własnej historii. Nie ulegała koniunkturalnym naciskom ideologicznych. Nie tylko my, studenci, czuliśmy przed nią respekt. Nas jej uczniów, jest dziś na Śląsku kilkuset. Myślę, że wszyscy, nosimy w sobie jej przesłanie, że znajomość prawdziwej historii naszego narodu jest obowiązkiem obywatelskim” – prof. Stanisław Nicieja, (Dokumenty Zbrodni Wołyńskiej TOM I, IPN 2023). Doktor Urszula Szumska umarła 27 stycznia 1994r. Jej grób można odszukać na cmentarzu Matki Bolesnej w Bytomiu.
Oto najważniejsze, suche fakty, z życia wielkiej kobiety, zapomnianej bohaterki. Piękne słowa jej ucznia „krzewiła kult faktów”, w dobie zakłamywania historii sięgającego zenitu, nic tak bardzo nie jest nam potrzebne jak dociekanie faktów. Fakt, a nie domniemanie, lub celowe pomijanie faktów, ba, zupełne zaprzeczanie logice! Taki dziś mamy świat. Wzorem Pani Urszuli Szumskiej, archiwizujmy wszystko co widzimy, wszystkie akty zdrady, wszelkie nadużycia władzy, wszelkie akty terroru wymierzonego przeciwko Narodowi Polskiemu. Zeszyty naszej bohaterki posłużyły jako dokument poświadczający ludobójstwo na Polakach, były szczegółowe, zawierały nazwiska, miejsca, daty, zawierały podpisy osób zeznających. Nasze archiwa, również powinny być szczegółowe, skrupulatnie tworzone, tak aby, kiedy nastąpi taki czas, a wierzę, że nasza ojczyzna zostanie odzyskana dla naszego Narodu, każdy zdrajca otrzymał słuszną zapłatę. Pani Urszula uczyła młodych Polaków dumy z pochodzenia, dumy z chwalebnej, naszej historii oraz dbała o zachowanie piękna naszego języka. O sprawach ważnych, doniosłych, stresujących, ale także tych, wprawiających nas w stan furii, zawsze powinniśmy wyrażać się mając na uwadze dbałość o spuściznę naszych przodków. Język polski to jeden z najpiękniejszych języków świata, a stopień jego skomplikowania świadczy o wysokiej inteligencji jego twórców, o bogactwie emocjonalnym i duchowym. Mamy niezaprzeczalne powody do dumy. Chwała każdemu, kto pielęgnuje nasze dziedzictwo.
Aniela
Źródło: „Dokumenty Zbrodni Wołyńskiej”, tom I, wydawnictwo IPN 2023.
