Kim byli bracia Śniadeccy i czym się zasłużyli
Starszy z braci: Jan Chrzciciel Władysław był astronomem, matematykiem, filozofem i geografem, a także krytykiem literackim, teoretykiem języka, autorem kalendarzy i poetą. Młodszy Jędrzej (Andrzej) – lekarzem, biologiem, chemikiem, a także filozofem i publicystą -satyrykiem.
Obaj byli synami Jędrzeja (piwowara i rolnika, pełniącego funkcje ławnika i burmistrza) i Franciszki (z Giszczyńskich) Śnadeckich, właścicieli kilku domostw w Żninie, a także małego folwarku. Była to rodzina mieszczańska, pochodzenia szlacheckiego, herbu Leliwa.
Starszy syn Jędrzeja i Franciszki urodził się 29 VIII 1765 r. w Żninie, młodszy 30 XI 1768 r. w Rydlewie niedaleko Żnina.
Jan w czasie swego pobytu w Poznaniu uczęszczał także na publiczne wykłady z fizyki eksperymentalnej profesora kolegium jezuickiego, J. Rogalińskiego. Ponadto interesowały go takie dziedziny nauki, jak matematyka, filozofia, językoznawstwo, geografia i astronomia.
W latach 1772 – 1775 studiował w Akademii Krakowskiej. W 1772 r. uzyskał na tej uczelni bakalaureat, zaś 31 III 1775 r. magisterium nauk wyzwolonych oraz doktorat z filozofii.
Zaraz po ukończeniu studiów zajął się pracą pedagogiczną i naukową. W roku akademickim 1776 / 1777 pracował jako profesor algebry, zaś w kolejnym roku akademickim 1777/1778 został profesorem świeżo zreformowanego Collegium Nowodworskiego w Krakowie, w którym uczył takich przedmiotów, jak: ekonomia, logika, mechanika, hydrostatyka, hydraulika oraz nauka o zachowaniu zdrowia. W 1777 r. był członkiem Oratorium tej uczelni.
Budynek, w którym mieściło się Collegium Nowodworskiego, czyli świecka szkoła średnia (założona na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1586 r.), a który stanowił darowiznę słynnego filantropa Bartłomieja Nowodworskiego, istnieje do dziś przy ul. św. Anny 8.
W 1778 r. Jan Śniadecki dzięki wsparciu finansowemu profesora Akademii Krakowskiej, Antoniego Żołędziowskiego oraz Hugo Kołłątaja, udał się na dalsze studia za granicę. Kształcił się w kolejno w Getyndze, Lejdzie i Utrechcie. Studiował tam fizykę, chemię, historię naturalną, architekturę, języki obce i literaturę. Od stycznia 1780 r. do czerwca 1881 r. studiował matematykę na Uniwersytecie (Collège de France) w Paryżu. Tam kształcił się pod kierunkiem m. in takich słynnych pedagogów jak: A. Kästner, K. L. Hennert, J. A. Cousin, P.S. La Place i J. Delille.
We wrześniu 1781 r. wrócił do ojczyzny. Z ramienia Komisji Edukacji Naukowej został kierownikiem katedry oraz profesorem matematyki wyższej (od 9 XI 1781 r.) i astronomii (od 30 IX 1782 r.) w Szkole Głównej Koronnej, czyli zreformowanym przez Hugo Kołlątaja Uniwersytecie Jagiellońskim.
Wbrew powszechnie panującemu zwyczajowi swoje wykłady wygłaszał po polsku. Był pierwszym na tej uczelni wykładowcą tych dwóch przedmiotów – matematyki i astronomii – właśnie w tym języku. Do jego zasług należało także upowszechnienie polskiej terminologii z zakresu matematyki.
W maju 1782 r. uczony ten został członkiem Rady Wizytatorskiej (powołanej przez Komisję Edukacji Narodowej), a w październiku 1782 r. – sekretarzem Szkoły Głównej Koronnej (piastował je przez niemal 5 lat).
W 1782 r. z jego inicjatywy w krakowskim Ogrodzie Botanicznym otwarto obserwatorium astronomiczne. Rok później wraz z innym znanym uczonym Janem Jaśkiewiczem (chemikiem i nadwornym lekarzem Stanisława Augusta Poniatowskiego) skonstruował balon. 1 IV 1784 r. obaj uczeni zademonstrowali po raz pierwszy w Krakowie eksperyment wypuszczenia balonu. Dokonali tego po raz drugi w naszym kraju. Pierwsze taki wydarzenie miało miejsce w Warszawie 12 II tegoż roku, a przeprowadził je Stanisław Okraszewski. Prekursorami w tej dziedzinie na świecie byli bracia Montgolfier. Skonstruowali balon ogrzewany gorącym powietrzem, który wypuścili z przydomowego ogródka 14 XII 1782 r.
Śniadecki opisał swój eksperyment z balonem w pracy pt. „Opisanie doświadczenia czynionego z banią powietrzną, w Krakowie dnia 1 kwietnia 1784 puszczoną z Ogrodu Botanicznego na Wesołej…”, wydanej w Krakowie w 1784 r.
Uczony ten dokonał reformy nauczania matematyki w Polsce: ujednolicił program i wprowadził jednakowe podręczniki do tego przedmiotu. Zajmował się m. in rachunkiem prawdopodobieństwa. Zagadnienia dotyczące tej dziedziny poruszył w następujących pracach: „Rachunek zdarzeń i przypadków losu” (1790 r.) i „Rachunek chybi – trafi” (1817 r.).
Jan Śniadecki należał do Kolegium Fizycznego (prezesem był wówczas wspomniany Jan Jaśkiewicz); pracował nad statutem tegoż Kolegium. W 1812 r. został członkiem Komisji Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego utworzonego przez cesarza Napoleona I.
Był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie oraz członkiem korespondentem Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu.
W zakresie filozofii był zwolennikiem empiryzmu. Przeciwnikiem Kanta.
Do jego dzieł naukowych należą m. in: „Jeografia, czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi…” (1804 r.), „Filozofia umysłu ludzkiego, czyli rozważny wywód sił i działań umysłowych ” (1822 r.), „Trygonometria kulista analitycznie wyłożoną” (1817 r.), rozprawa „O Koperniku” z 1802 r., „Rachunku algebraicznego teoria przystosowana do linii krzywych” t. 1 – 2 (Kraków 1782 r.), „O języku polskim” (1814 – 1816; fragmenty ukazywały się w prasie np. „Dzienniku Wileńskim”, „Pamiętniku Lwowskim” i in.)
Jan Śniadecki zamieszczał swoje artykuły, rozprawy, opisy obserwacji astronomicznych, a także utwory poetyckie w czasopismach oraz publikacjach zbiorowych. Wygłaszał publicznie referaty. Chociażby na Uniwersytecie Wileńskim rozprawę „O filozofii. Rzecz czytana na sesji literackiej Uniwersytetu Wileńskiego dnia 15 / 27 kwietnia roku 1819”, która została opublikowana na łamach „Dziennika Wileńskiego” w 1819 r.
Pisma Śniadeckiego zachowane w rękopisach oraz jego bogata korespondencja znajdują się np. w: Archiwum Głównym Akt Dawnych, Bibliotece Czartoryskich, Bibliotece Jagiellońskiej i in.
Jan Śniadecki zmarł 21 XI 1830 r. w Jaszunach k. Wilna.
Drugi, młodszy brat Jana Śniadeckiego, Jędrzej, podobnie jak starszy, kształcił się w gimnazjum w Trzemesznie, a następnie w Collegium Nowodworskiego w Krakowie, które ukończył w lipcu 1787 r. otrzymując medal „Diligentiae” (było to wyróżnienie królewskie). W okresie od 1787/1788 do 1790/1791 studiował medycynę w Szkole Głównej Koronnej. Jesienią 1791 r. rozpoczął studia z zakresu medycyny praktycznej, chemii i fizjologii w Padwie.
Po ich ukończeniu został zatrudniony jako nauczyciel chemii i medycyny w Szkole Głównej Litewskiej (czyli dawnym Uniwersytecie Wileńskim, zreformowanym przez Komisję Edukacji Narodowej w 1781 r.) przekształconej następnie w 1803 r. w Cesarski Uniwersytet Wileński. Wykładał także w Akademii Medyko – Chirurgicznej w Wilnie.
W latach 1806 – 36 pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Medycznego Wileńskiego. Był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.
Zajmował się również pracą naukową. Pracował nad teorią procesów rozpuszczania. Swoje spostrzeżenia zawarł np. w rozprawie „O rozpuszczeniu. Rzecz do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie posłana w maju roku 1805”, Wilno (1805 r.).
W swej publikacji pt. „Rozprawa o nowym metalu w surowej platynie odkrytym przez… Czytana na publicznym posiedzeniu Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego dnia 28 czerwca 1808”, (Wilno 1808 r.) opisał odkryty przez siebie nowy pierwiastek, który nazwał „west” od łacińskiego słowa „Vestium” o liczbie atomowej 44. Odkrycie to jednak nie zostało oficjalnie potwierdzone. Przypisuje się je Karlowi Clausowi, a pierwiastek o takiej liczbie atomowej, nazwany został rutenem.
Uczony ten był niewątpliwie twórcą polskiego słownictwa chemicznego oraz autorem pierwszego polskiego podręcznika do chemii pt. „Początki chemii stosownie do teraźniejszego tej umiejętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułożone i na wzór lekcji akademickich służyć mające. Przez..” t. 1 – 2, Wilno 1800 r.
Terminologia chemiczna Jędrzeja Śniadeckiego obowiązywała w podręcznikach chemii aż do końca lat 70 – tych XX w. Znacznie odbiegała ona od ogólnie przyjętej na świecie; w innych językach nazwy pierwiastków chemicznych wywodzone są od ich nazw łacińskich. W naszym języku pozostałością nazewnictwa autorstwa Śniadeckiego są takie określenia pierwiastków, jak siarka, krzem, węgiel, wodór.
W 1822 r. jako pierwszy na świecie Jędrzej Śniadecki opisał metodę leczenia krzywicy poprzez zwiększoną ekspozycję na światło słoneczne. Był promotorem higieny i dietetyki, pionierem wychowania fizycznego w Polsce. Dał temu wyraz w pracy opublikowanej w 1805 r. , zatytułowanej „O fizycznym wychowaniu dzieci”.
Z kolei w swej publikacji zatytułowanej „Teorya Jestestw Organicznych” (wyd. 1804 r. w Warszawie) opisał cechę organizmów żywych, jaką jest nieustanna przemiana materii. Publikacja ta uważana była w tamtym czasie za nowatorską.
Artykuły i drobniejsze rozprawy Śniadecki umieszczał w czasopismach: „Dziennik Medycyny, Chirurgii i Farmacji” (1830 t. 1), „Dziennik Wileński” , „Pamiętnik Lwowski”, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawa”, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Wilno”, „Pamiętnik Warszawski” i in.
W 1806 r. Jędrzej Śniadecki nabył od Stefana Wereszczaki majątek Bołtupie (na ob. Białorusi, w obwodzie grodzieńskim). W czasie wojen napoleońskich folwark ten został zrównany z ziemią. Śniadecki odbudował go, a następnie przekazał swemu synowi Józefowi.
Córką Jędrzeja była Ludwika Śniadecka – nieodwzajemniona miłość młodego Juliusza Słowackiego.
Jędrzej Śniadecki zmarł 11 V 1838 r. w Wilnie. Został pochowany niedaleko Bołtupia, na wiejskim cmentarzu w Horodnikach.
Podsumowując, Bracia Jan i Jędrzej Śniadeccy położyli podwaliny pod rozwój takich gałęzi nauki jak, fizyka, chemia, biologia, astronomia, geografia, czy matematyka.
źródła:
Autor: abo
