Blog

Józef Struś (1510-1568) był jednym z najsławniejszych lekarzy europejskiego renesansu. Stał się szczególnie znany z powodu biegłości w zakresie krytycznej analizy dzieł Galena oraz badań nad układem krążenia. Dostrzegał zależności pomiędzy tętnem, pracą serca oraz przemianami metabolicznymi. Struś jest pierwszym naukowcem w dziejach medycyny europejskiej, który przedstawił tętno w formie diagramów oraz zastosował w praktyce ideę wykrywacza kłamstw.

Urodził się w rodzinie poznańskich mieszczan. Jego rodzicami byli Mikołaj (piwowar, mielcarz i słodownik) i Elżbieta z Bedermanów, córka poznańskiego burmistrza. Dwukrotnie żonaty: w latach 1543 – 1552 z Polikseną Ungrówną, a od maja 1554 do swojej śmierci z Katarzyną Sztorchówną. Obie były córkami zamożnych,poznańskich patrycjuszy. Oba małżeństwa były bezdzietne.

Naukę rozpoczął w szkole miejskiej przy kolegiacie Marii Magdaleny, następnie w Akademii Lubrańskiego. W latach 1525-1529 odbył studia lekarskie na Akademii Krakowskiej. Z tego okresu jego życia pochodzi poemat poświęcony jego wykładowcy – Cyprianowi z Łowicza. Pouzyskaniu tytułu bakałarza wrócił na krótko do Poznania, aby wysłuchać wykładów wybitnego humanisty – Krzysztofa Hegendorfera. Podczas tego pobytu zbliżył się do najpotężniejszego

wielkopolskiego rodu magnackiego Górków oraz dworu arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Latalskiego, którym poświęcił kilka utworów. Napisał również komentarze do Astrologii Lukiana z Samosaty. W 1531 uzyskał na krakowskiej uczelni tytuł magistra. A w 1532 rozpoczął studia na Uniwersytecie w Padwie. Podczas studiów rozpoczął tłumaczenie dzieł Galena i Hipokratesa, jeszcze w trakcie studiów w 1535 nadano mu godność wicerektora uniwersytetu, a pod koniec tego samego roku, po zdanych egzaminach, uzyskał tytuł doktora i profesora nadzwyczajnego medycyny teoretycznej.

Wykładał ją w Padwie do 1537, kiedy to zakończył studia, opierając się głównie na tłumaczonym przez siebie Galenie. Rozpoczął również badania nad tętnem. W 1537 na prośbę J. Chojeńskiego – kanclerza Uniwersytetu Krakowskiego wrócił do Krakowa, gdzie podjął wykłady, jednak gdy po śmierci kanclerza i zwolnieniu przez to katedry medycyny nie otrzymał jej przeniósł się do Poznania, gdzie został lekarzem Andrzeja Górki.

Następnie polecony przez Górkę Zygmuntowi Staremu udał się z jego córką, księżniczką Izabelą Jagiellonką, narzeczoną Jana Zápolyi na dwór węgierski. Prowadził tam praktykę lekarską, tłumaczył dalsze dzieła Galena, które wydał w Wenecji oraz prowadził dalsze badania nad tętnem. Następnie przez pewien czas był zarządcą jednej z węgierskich prowincji. Po powrocie do Polski posłował z Andrzejem Górką na dworze tureckim, gdzie również praktykował, lecząc sułtana Sulejmana I Wspaniałego.

W 1541 wrócił do Poznania, choć w dalszym ciągu podróżował po kraju i Europie wraz z A. Górką (posłował m.in. na sejmy). W tym czasie zakupił w mieście kilka nieruchomości, co uczyniło go jednym z najbogatszych patrycjuszy. W 1555 w drukarni Oporina, w Bazylei wydał wynik 20-letnich badań:

Sphygmicae artis iam mille ducentos annos perditae et desideratae libri V., w którym wyróżnił podstawowe pięć typów tętna, ich znaczenie diagnostyczne oraz zaznaczył wpływ temperatury istanu nerwowego na tętno.

Później z tego traktatu korzystał w swych pracach William Harvey. Sława jaką zdobył J. Struś sprawiła, że w latach 1557/1558 i 1558/1559 wybierano go na burmistrza Poznania.

W 1559 został nadwornym lekarzem króla Zygmunta II Augusta. Określany jako najsławniejszy w swym czasie lekarz w Europie, którym Akademia Padewska się szczyciła, że w niej był profesorem publicznym nauki lekarskiej; a Filip II – król hiszpański, kilka razy rady jego zasięgał.

Zmarł na dżumę, zaraziwszy się nią podczas niesienia pomocy ubogiej ludności w czasie epidemii. Pochowany w kolegiacie św. Marii Magdaleny w Poznaniu

Z okazji przypadającej 18 października 1968 400 rocznicy śmierci Józefa Strusia w Poznaniu – jego rodzinnym mieście zostały zorganizowane uroczyste obchody rocznicy. Głównym osiągnięciem było wydanie jego najbardziej znanego dzieła O tętnie.

Przekładu Nauki o tętnie dokonali filolodzy klasyczni uniwersytetu poznańskiego:Jan Wikarjak i Maria Wikarjakowa. Dzięki staraniom Komitetu Redakcyjnego omawianej edycji ufundowano w Poznaniu dwie tablice poświęcone temu renesansowemu lekarzowi: na poznańskim Starym Rynku oraz na gmachu Szpitala im. Józefa Strusia, na rogu ulic Szkolnej i Podgórnej.

Jeszcze w osiemnastym wieku w katedrze poznańskiej była tablica nagrobna poświęcona temu sławnemu lekarzowi renesansu, na której były wyryte następujące słowa w języku łacińskim streszczające jego dokonania życiowe:

Josephus Struthius Posnaniensis

Philosophiae et Medicinae Doctor

Librorum Graecorum Latinus Interpres

Publicus olim stipendio Senatus Veneti

Artis Medicae Patavii Professor

Artis Sphygmicae per tot secula abolitae Restaurator

Postea Serenissimi Principis Sigismundi

Augusti Regis Poloniae Medicus

Obiit Anno Domini 1568.

Aetatis suae 58.

[Józef Struś, Poznańczyk, doktor filozofii i medycyny,

tłumacz na język łaciński dzieł greckich, niegdyś profesor

sztuki lekarskiej w Padwie, na żołdzie senatu weneckiego.

Odnowiciel nauki o pulsie zapomnianej przez tyle

wieków, potem lekarz Najjaśniejszego Pana, Zygmunta

Augusta, króla polskiego. Zmarł w roku Pańskim 1568,

licząc lat 58]

Przypominając postać wybitnego polskiego naukowca i lekarza warto przypomnieć współczesnym, że własne obserwacje i weryfikacja danych są istotą nauki a nie nie bezmyślne podążanie za kierunkiem wyznaczonym przez współczesnych ekspertów i ich procedury. Chciałoby się mieć więcej takich lekarzy ratujących życie

Przygotowano na podstawie:

• Wikipedia:https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Stru%C5%9B
• Andrzej Grzybowski, Jarosław Sak „Józef Struś (1510-1568) jako prekursor współczesnej wiedzy o układzie krążenia w 500. rocznicę jego urodzin”
• J. Oettinger: Josephi Struthii vita, Kraków 1843, s. 6.
• W. Bugiel: Nasz najznakomitszy lekarz Odrodzenia, Józef Struś(1510-1568), „Nowiny Lekarskie”, 1908, 20, s. 455-457, 566-574, 631-638, 686-694.