W historii Polski nie brakuje bohaterów, którzy swoją postawą udowodnili, że warto walczyć o godność, wolność i człowiecze wartości, nawet gdy wszelkie szanse wydają się daremne. Jedną z takich postaci jest Tadeusz „Teddy” Pietrzykowski – bokser, żołnierz, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, nauczyciel i patriota, którego życie to opowieść o sile ducha, niezłomności i narodowej tożsamości.
Rozdział I: Młodość i czasy przedwojenne.
Tadeusz Pietrzykowski urodził się 8 kwietnia 1917 roku w Warszawie, w rodzinie inteligenckiej o silnych tradycjach patriotycznych. Wychowywał się w czasach, gdy niepodległa Polska dopiero odzyskiwała tożsamość państwową po 123 latach zaborów. Okres II Rzeczypospolitej był czasem intensywnego budowania świadomości narodowej i etosu obywatelskiego, a takie wartości jak honor, odpowiedzialność i gotowość do poświęceń dla ojczyzny były szczególnie cenione. Już od najmłodszych lat Tadeusz zdradzał cechy charakterystyczne dla przyszłego mistrza – wytrwałość, dyscyplinę oraz niespotykaną siłę woli. Młodość spędził na warszawskim Żoliborzu, dzielnicy silnie związanej z życiem intelektualnym i patriotycznym stolicy. Chodził do renomowanego Gimnazjum Towarzystwa Wychowawczo-Oświatowego „Przyszłość”, gdzie nie tylko zdobywał wiedzę, ale również rozwijał sprawność fizyczną. Uczniowie tej szkoły byli wychowywani w duchu nowoczesnego patriotyzmu, kładącego nacisk na etos pracy, rzetelność i oddanie sprawom społecznym. Jako nastolatek zafascynował się boksem, który w dwudziestoleciu międzywojennym przeżywał w Polsce intensywny rozwój. W wieku kilkunastu lat rozpoczął treningi pod okiem Feliksa Stamma, legendarnego trenera, twórcy potęgi polskiego boksu olimpijskiego. Stamm rozpoznał w Pietrzykowskim nie tylko surowy talent, ale i chęć walki, ogromną determinację oraz naturalną zdolność do utrzymywania koncentracji w sytuacjach napięcia. Te cechy uczyniły z niego jednego z najbardziej obiecujących zawodników swojej epoki. W latach 30. XX wieku Pietrzykowski stawał się coraz bardziej rozpoznawalny w środowisku sportowym. Związał się z klubem Legia Warszawa, reprezentując stołeczny klub w krajowych i międzynarodowych zawodach. Boks w tym okresie był traktowany nie tylko jako sport, ale również jako forma budowania siły narodu i jego prestiżu na arenie międzynarodowej. Pietrzykowski startował w licznych turniejach, zdobywał nagrody, a jego styl walki – oparty na szybkim ruchu, precyzji i niezwykłej wytrzymałości – budził respekt przeciwników i podziw kibiców. W 1937 roku został wicemistrzem Polski w wadze koguciej, co było ogromnym osiągnięciem w środowisku sportowym II RP. Wówczas wszystko wskazywało na to, że czeka go wielka sportowa kariera, być może nawet olimpijska, jako że Polska aktywnie uczestniczyła w międzynarodowych igrzyskach. Jednak nad Polską zawisły czarne chmury. Coraz bardziej agresywna polityka hitlerowskich Niemiec, wzrost napięć międzynarodowych i niepewność polityczna zwiastowały nadciągający konflikt. Tadeusz, podobnie jak wielu jego rówieśników, nie zdążył zrealizować swoich sportowych marzeń. Jego walka miała przybrać zupełnie inny wymiar.
Rozdział II: Wybuch wojny i aresztowanie
1 września 1939 roku Niemcy hitlerowskie, łamiąc postanowienia traktatów międzynarodowych, napadły na Polskę, rozpoczynając tym samym II wojnę światową. Już 17 września ze wschodu wkroczyła Armia Czerwona, realizując tajne ustalenia paktu Ribbentrop-Mołotow. Polska znalazła się w tragicznym położeniu, a jej terytorium zostało podzielone między dwa totalitarne mocarstwa. Tadeusz Pietrzykowski, mający wówczas 22 lata, nie pozostał bierny wobec agresji. Wziął udział w kampanii wrześniowej jako ochotnik, wykazując odwagę i determinację, która już wcześniej charakteryzowała go na ringu. Po kapitulacji Warszawy nie złożył broni – podobnie jak tysiące patriotów, szukał drogi do dalszej walki. Jego celem była Francja, gdzie tworzyły się polskie oddziały wojskowe na emigracji. Wyruszył przez Słowację i Węgry, jednak podczas tej niebezpiecznej podróży został schwytany przez niemieckich żołnierzy. Początkowo osadzono go w więzieniu w Tarnowie. To właśnie z tego miejsca 14 czerwca 1940 roku wyruszył pierwszy masowy transport polskich więźniów politycznych do nowo utworzonego niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Pietrzykowski znalazł się wśród 728 więźniów, otrzymując jeden z najniższych numerów – 77. Numer ten, wypalony na jego ciele i wyryty w pamięci, stał się symbolem jego drogi przez piekło. Pierwsze miesiące pobytu w Auschwitz były bezlitosnym testem nie tylko dla ciała, ale przede wszystkim dla psychiki. Obóz, stworzony pierwotnie z myślą o eliminacji polskich elit intelektualnych i patriotycznych, szybko przekształcił się w miejsce masowego ludobójstwa. Więźniowie poddawani byli katorżniczej pracy, brutalnemu traktowaniu przez esesmanów i kapo, systematycznemu głodowi oraz upokorzeniu. Pietrzykowski, choć wycieńczony, nie poddał się. Jego atletyczna kondycja i sportowa dyscyplina pozwoliły mu wytrzymać to, czego wielu nie było w stanie znieść nawet przez kilka dni. Przetrwał dzięki nie tylko sile fizycznej, ale przede wszystkim moralnej. Znalazł w sobie determinację, by nie dać się złamać, nie stracić człowieczeństwa, a nawet starać się wspierać innych. Dzięki tej postawie szybko zyskał szacunek współwięźniów. Jego niezłomna postawa, milczący opór wobec przemocy i chęć walki o godność – nie tylko własną, ale i innych – uczyniły go symbolem nadziei. Tadeusz Pietrzykowski, mimo że fizycznie został zamknięty za drutami kolczastymi, duchowo pozostał wolny. I to właśnie ta wolność ducha miała stać się jego najpotężniejszą bronią.
Rozdział III: Bokser w piekle Auschwitz
Momentem przełomowym w obozowej rzeczywistości Tadeusza Pietrzykowskiego okazała się pierwsza walka bokserska, jaką stoczył na terenie Auschwitz. Jego przeciwnikiem był niemiecki kapo Walter Dünig – zawodowy bokser, znany z brutalnego traktowania więźniów. Starcie miało charakter pokazowy, zorganizowany przez SS jako rozrywka dla strażników. Nikt nie przypuszczał, że wyniszczony głodem i ciężką pracą polski więzień może dorównać doświadczonemu zawodnikowi. Ku zdumieniu niemieckich oprawców, Pietrzykowski pokonał Düniga. Jego zwycięstwo było wydarzeniem, które odbiło się szerokim echem w obozie. Walka ta nie tylko uchroniła go przed najcięższymi formami represji, ale dała mu swoisty status. Rozpoczęły się regularne walki bokserskie, organizowane przez esesmanów jako swoista atrakcja, w których Pietrzykowski brał udział jako niepokonany mistrz. W ciągu kolejnych miesięcy stoczył ponad 40 walk, głównie z innymi więźniami – łącznie z przedstawicielami różnych narodowości: żydami, Rosjanami, Niemcami, Romami, a także współrodakami. Każde jego zwycięstwo miało znaczenie nie tylko fizyczne, ale i symboliczne – było manifestacją ducha walki, narodowej dumy i oporu wobec niemieckiego terroru. Pietrzykowski stawał się ikoną dla współwięźniów, ucieleśnieniem nadziei, że Polak może walczyć i zwyciężać nawet w najcięższych warunkach. Auschwitz był miejscem zagłady i totalnego zniewolenia, ale również areną, na której Pietrzykowski toczył walkę o zachowanie człowieczeństwa. Walki bokserskie odbywały się najczęściej na placach apelowych lub w specjalnie wyznaczonych sektorach obozu. Esesmani zasiadali w pierwszych rzędach, traktując te wydarzenia jako formę widowiska. Czasem obstawiali zakłady, a więźniowie – zmuszeni do oglądania – w duchu kibicowali swojemu rodakowi. Dla Pietrzykowskiego te walki były czymś znacznie więcej niż fizycznym starciem. Jak opisuje Eleonora Szafran w książce „Mistrz”, każda walka była formą duchowego oporu. Sport stawał się jego bronią, narzędziem do odzyskiwania cząstki wolności i podtrzymywania morale więźniów. Pokazywał, że nawet w warunkach nieludzkich można zachować wewnętrzną siłę i godność. Wielu współwięźniów wspominało, że widok Pietrzykowskiego na ringu był dla nich momentem przełomowym – przypomnieniem, że nie wszyscy się poddali, że walka ma sens, nawet jeśli jej stawką nie jest zwycięstwo sportowe, lecz zachowanie godności i ludzkiej twarzy. Te walki często decydowały o jego losie, bo przegrana mogła oznaczać śmierć lub powrót do najcięższych robót. Dlatego każde starcie było na wagę życia. Oprócz zwycięstw, Pietrzykowski wykorzystywał swoją pozycję do pomagania innym. Otrzymywane w nagrodę racje żywnościowe czy inne przywileje oddawał słabszym więźniom. Współpracował z ruchem oporu działającym w Auschwitz, przekazując informacje i wspierając duchowo tych, którzy byli na skraju załamania. Był nie tylko bokserem – był nauczycielem przetrwania. Historia jego walk obiegała obozowe baraki, trafiała do kolejnych transportów, inspirowała – i nadal inspiruje – jako świadectwo tego, że nawet w piekle można być człowiekiem i nie zgodzić się na bycie ofiarą.
Rozdział IV: Pomoc i solidarność
Tadeusz Pietrzykowski nie tylko walczył na ringu, ale również toczył codzienną, cichą walkę o godność i przetrwanie swoich współwięźniów. Jako osoba obdarzona szczególnym statusem w obozie, mógł cieszyć się względnymi przywilejami, jednak nigdy nie wykorzystywał ich egoistycznie. Przeciwnie – traktował je jako narzędzie pomocy i oporu. Po zwycięskich walkach bokserskich otrzymywał dodatkowe porcje chleba, margaryny czy zupy – dobra niezwykle cenne w warunkach obozowych. Zamiast je zatrzymywać dla siebie, dzielił się nimi z bardziej potrzebującymi: starszymi, chorymi, osłabionymi. Taka postawa była nie tylko ryzykowna, ale wymagała ogromnej odwagi i empatii. W obozie, gdzie walka o każdy kęs chleba była codziennością, bezinteresowna pomoc miała wartość nie do przecenienia. Pietrzykowski utrzymywał również kontakty z ruchem oporu działającym w Auschwitz, Związkiem Organizacji Wojskowej, utworzonej przez Witolda Pileckiego. Obóz, mimo że był miejscem niemal totalnej kontroli, posiadał siatkę konspiracyjną organizowaną przez więźniów. Tadeusz angażował się w działania tej siatki, przemycając informacje do zewnętrznego świata, ostrzegając współtowarzyszy o planowanych łapankach, a nawet pomagając w fałszowaniu dokumentów lub ukrywaniu zagrożonych więźniów. Jednym z jego najodważniejszych gestów było pomaganie w ukrywaniu chorych więźniów przed transportami do komór gazowych. W obozie panowała zasada bezwzględnej selekcji: kto nie nadawał się do pracy, był eliminowany. Pietrzykowski pomagał takim osobom, przekazując im dodatkowe jedzenie, maskując ich stan zdrowia, a czasem nawet wchodząc w konflikt z kapo czy esesmanami, by ratować czyjeś życie. W światku obozowym zyskał opinię nie tylko mistrza ringu, ale również obrońcy słabszych. W opowieści Marty Bogackiej „Bokser z Auschwitz” ukazano go jako człowieka czułego na cierpienie innych, kierującego się nie tylko instynktem przetrwania, ale przede wszystkim solidarnością i patriotyzmem. Bogacka przytacza liczne relacje współwięźniów, którzy wspominają go jako osobę ciepłą, troskliwą, ale i nieugiętą. Jego zachowanie odbiegało od stereotypowego obrazu „człowieka obozowego” zredukowanego do walki o biologiczne przetrwanie. On pokazywał, że nawet w takich warunkach można zachować moralne pryncypia i stawać w obronie dobra wspólnoty. Jego postawa była ucieleśnieniem polskiego etosu narodowego – pomimo ekstremalnych warunków nie zatracił człowieczeństwa. W obozowym piekle Pietrzykowski był światłem nadziei. Pokazywał, że wolność ducha, solidarność i braterstwo są wartościami, które mogą przetrwać nawet w najbardziej nieludzkim miejscu na ziemi.
Rozdział V: Neuengamme, Bergen-Belsen i wyzwolenie
Po okresie pobytu w Auschwitz, Tadeusz Pietrzykowski został przeniesiony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Neuengamme, położonego niedaleko Hamburga. Obóz ten, początkowo utworzony jako filia Sachsenhausen, w 1940 roku przekształcony został w niezależny kompleks obozowy. Neuengamme słynął z nieludzkich warunków i brutalnej pracy przymusowej, szczególnie w cegielni oraz przy budowie infrastruktury wojskowej III Rzeszy. Więźniowie ginęli masowo z powodu chorób, głodu, przemocy i wycieńczenia. Pietrzykowski, choć fizycznie osłabiony, nadal starał się pomagać innym więźniom i zachowywać wewnętrzną siłę. W obozie Neuengamme nie było już mowy o organizowanych walkach bokserskich – warunki były zbyt ekstremalne, a ludzkie życie praktycznie pozbawione jakiejkolwiek wartości. Mimo to Pietrzykowski pozostał wierny swoim zasadom, dzielił się jedzeniem i podtrzymywał współtowarzyszy na duchu. W jego postawie nie było rezygnacji – była cicha, lecz niezłomna kontynuacja walki o człowieczeństwo. W miarę jak front wschodni przesuwał się w kierunku Berlina, Niemcy rozpoczęli ewakuację więźniów z obozów koncentracyjnych, starając się zatrzeć ślady zbrodni. Tadeusz Pietrzykowski został przetransportowany do kolejnego obozu – Bergen-Belsen, który w końcowej fazie wojny przekształcił się w jeden z najtragiczniejszych punktów na mapie niemieckiego systemu obozowego. Bergen-Belsen pierwotnie funkcjonował jako obóz dla jeńców wojennych, jednak z czasem przekształcono go w obóz koncentracyjny. Warunki sanitarne były tam dramatyczne, brakowało wody, jedzenia i opieki medycznej. Panowały epidemie tyfusu, gruźlicy i czerwonki. Śmiertelność sięgała tysięcy ludzi miesięcznie. Obóz ten zapisał się tragicznie w historii również z powodu śmierci Anny Frank, autorki słynnego dziennika. Pietrzykowski przebywał w Bergen-Belsen do czasu jego wyzwolenia przez brytyjskie oddziały 15 kwietnia 1945 roku. Obraz, jaki ukazał się żołnierzom, był porażający – stosy niepochowanych ciał, wychudzeni, umierający ludzie, brak jakiejkolwiek organizacji. Tadeusz był jednym z tych, którzy przetrwali, choć jego organizm był skrajnie wycieńczony, a ciało wyniszczone. Jego duch walki nie zgasł, a przetrwanie piekła obozów koncentracyjnych umocniło jego przekonanie, że obowiązkiem każdego Polaka jest walka o wolność ojczyzny i prawdę historyczną.
Rozdział VI: Służba w 1. Dywizji Pancernej i powrót do Polski
Po wyzwoleniu obozu Bergen-Belsen w kwietniu 1945 roku, Tadeusz Pietrzykowski nie opuścił Europy ani nie odizolował się od dalszych wydarzeń. Został wcielony do grupy zwiadowczej, której zadaniem było wykrywanie i identyfikacja ukrywających się w rejonie Dolnej Saksonii niemieckich zbrodniarzy wojennych. Ta misja, choć krótkotrwała, wpisywała się w działania aliantów mające na celu pociągnięcie nazistowskich oprawców do odpowiedzialności. Wkrótce potem Pietrzykowski dołączył do 1. Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka, będącej częścią Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jako osoba o znakomitej sprawności fizycznej i bogatym doświadczeniu sportowym, został skierowany do pracy o charakterze organizacyjnym. Pełnił funkcję referenta sportowego w Związku Polaków w Lubece, odpowiedzialnego za organizację zawodów sportowych i aktywności fizycznej dla żołnierzy. W ramach tej działalności Pietrzykowski nie tylko utrzymywał sprawność fizyczną żołnierzy i osób cywilnych, ale również wzmacniał morale, które po latach wojny i obozowego piekła było niezwykle kruche. Jego obecność w strukturach Dywizji Maczka miała ogromne znaczenie symboliczne. Był żywym przykładem niezłomności i przetrwania. Po demobilizacji podjął decyzję o powrocie do Polski. Był to wybór nieoczywisty i obarczony ryzykiem. Nowa, komunistyczna władza PRL nieprzychylnie patrzyła na żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, traktując ich jako element potencjalnie niebezpieczny politycznie. Mimo to Pietrzykowski, wraz z poznaną w Lubece żoną, wrócił do Warszawy, by rozpocząć nowe życie w cywilu. Jednak smak wolności po tak dramatycznych przejściach nie przychodzi łatwo. Wspomnienia obozowego koszmaru dręczą ich oboje: nocne koszmary, nieprzespane noce, a do tego zniszczona Warszawa, wraz z którą przepadły wszystkie młodzieńcze wspomnienia Tadeusza, sprawiają, że decyduje się wziąć rozwód i opuścić stolicę. Po próbach odnalezienia spokoju w kilku miejscach, ostatecznie w 1963 roku trafia do Bielska-Białej – miasta, które okazało się tym, czego szukał i czego potrzebował. Do końca swojej zawodowej aktywności krzewił ducha sportu. Początkowo pełnił funkcję „specjalisty ds. sportu, rekreacji i turystyki” w Urzędzie Miasta, a następnie pracował jako trener i nauczyciel wychowania fizycznego w szkole podstawowej. Miał znakomity kontakt z młodzieżą, co przekładało się na sympatię i podziw z jej strony.
Rozdział VII: Pamięć i dziedzictwo
Tadeusz Pietrzykowski zmarł 17 kwietnia 1991 roku w Bielsku-Białej. Przez wiele lat jego historia pozostawała nieznana szerszej opinii publicznej, przyćmiona przez polityczne realia PRL i brak oficjalnego zainteresowania losem „maczkowców”. Dopiero po 1989 roku, w Polsce, zaczęto przywracać pamięć o takich postaciach jak on. Dzięki pracy historyków, dziennikarzy, nauczycieli i twórców kultury, historia „Teddy’ego” wraca do narodowej świadomości. Książka Eleonory Szafran „Mistrz” pozwala zobaczyć Pietrzykowskiego jako człowieka z krwi i kości, zmagającego się z dramatyczną rzeczywistością. „Bokser i śmierć” Józefa Hena dodaje do tej opowieści wymiar literackiej uniwersalności, czyniąc z Pietrzykowskiego archetyp bohatera. Natomiast Marta Bogacka w „Bokserze z Auschwitz” oddaje hołd dokumentalnej precyzji i historycznej wierności. Na szczególną uwagę zasługuje również film fabularny „Mistrz” w reżyserii Macieja Barczewskiego, który w 2021 roku przeniósł historię Pietrzykowskiego na duży ekran. Produkcja ta spotkała się z uznaniem widzów i krytyków, ukazując bohatera w pełnej skali dramatyzmu i heroizmu. Równie poruszająco wypada utwór muzyczny „Teddy” polskiego rapera Basti wydany także w 2021 roku, który przypomina o tej niezwykłej postaci w języku współczesnej kultury. Interesującym faktem jest to, że muzyk wstrzymał się z premierą klipu aż do dnia premiery filmu o naszym bohaterze. To kolejny raz, gdy zamieszczam odnośnik do twórczości Bastiego – i nie ukrywam, że tym razem to właśnie On był dla mnie inspiracją do napisania tego tekstu, zachętą i motywacją do przebrnięcia przez trzy niezwykłe książki, które polecam każdemu. Dziś Tadeusz Pietrzykowski jest upamiętniany nie tylko w książkach i filmach, ale również ma swoją tablicę pamiątkową w bielskiej szkole, w której uczył, a także na wystawach muzealnych oraz w licznych projektach edukacyjnych. Jego nazwisko coraz częściej pojawia się w programach nauczania jako przykład bohatera niezłomnego, patrioty i człowieka, który mimo nieludzkich warunków zachował człowieczeństwo.
Zakończenie: Lekcja narodowa
Tadeusz „Teddy” Pietrzykowski to postać, której życie powinno być nie tylko wspominane, ale również nauczane by inspirować kolejne pokolenia Polaków. Jego historia pokazuje, że nawet w najbardziej beznadziejnych sytuacjach warto walczyć. Walka nie zawsze musi oznaczać fizyczne starcie – może być też walką o godność, o innych ludzi, o zasady, w które się wierzy. W obozach koncentracyjnych, gdzie zamierzano zniszczyć nie tylko ciała, ale i dusze, Pietrzykowski udowodnił, że duch może przetrwać wszystko. Nie był tylko bokserem, nie był jedynie żołnierzem. Był człowiekiem, który każdego dnia wybierał dobro, solidarność i opór wobec zła. W czasach, gdy wartości narodowe i moralne bywają podważane, historia Tadeusza Pietrzykowskiego jawi się jako żywy pomnik tego, co w polskości najpiękniejsze: odwagi, niezłomności i wierności ideałom.
Niech jego historia będzie nie tylko pamięcią o przeszłości, ale i przestrogą oraz inspiracją na przyszłość.
Jakub „Heko” G.
Źródła zdjęć: wikipedia.org, oswiecimonline.pl, wyborcza.pl
