Mendy medialne nabrały wody w usta, nikt nie chce narazić się zachodniemu sąsiadowi? Zbliża się rocznica, o której powinniśmy głośno krzyczeć na cały świat, zwłaszcza teraz, kiedy ruchy rewizjonistyczne zaczynają na nowo rosnąć w siłę. W 2025 będziemy obchodzili 80-lecie odzyskania ziem, które znajdowały się pod panowaniem polskich władców lub były ich lennem. W trakcie i zaraz po II WŚ, alianci na konferencjach w Teheranie, Jałcie i Poczdamie ustalili obecne granice Polski. Część ziem II RP utraciliśmy na rzecz ZSRR na granicy wschodniej, a te znajdujące się na północy i zachodzie ponownie przyłączono do Polski, to tereny części Warmii i Mazur, Wielkopolski i Śląska oraz Pomorze Zachodnie.
Na początku naszych rozważań o Ziemiach Odzyskanych przyjrzymy się Pomorzu. Słowiańskie plemiona z grupy plemion lechickich; Obodrzyców, Wieletów, Połabian, Ranów, Kaszubów, Pyrzyczan, Wolinian, Brzeżan, Słowińców, Gryfitów, Wargów i innych mniej znanych, ogólnie zwanych Pomorzanami, zamieszkiwały te tereny. Główne ośrodki znajdowały się w Gdańsku, Kołobrzegu, Wolinie, Arkonie. Posługiwali się językami wywodzącymi się z języka bałtosłowiańskiego, zaliczanego do grupy języków prasłowiańskich z rodziny języków indoeuropejskich. Historycy podają, że okres posługiwania się językiem prasłowiańskim określa się na czas od 2 tysiąclecia p.n.e. do VII w. n.e., na przestrzeni czasu te języki wyodrębniały się i ewoluowały. Pomorze dzielimy na Przednie, Zachodnie i Wschodnie.
Pomorze Przednie, obecnie w większej części niemieckie to tereny rozciągające się od Odry po jezioro Tollensee, rzekę Piana, wyspy Rugię, Uznam, Wolin po Cypel Szczeciński i Świnoujście w Polsce. Na wyspie Rugia, na przylądku Arkona, znajdowała się główna świątynia Świętowita. Posąg przedstawiający tego boga posiadał cztery głowy, róg oraz miecz, bóstwu poświęcony był biały koń, siodło, stanica oraz orły. Jego imię można tłumaczyć jako Silny pan lub Święty pan. Jego kult w zorganizowanej formie upadł w 1168 roku, gdy zniszczono poświęconą mu świątynię w Arkonie. Na terenach Pomorza Przedniego Niemcy rozpoczęli średniowieczu tzw. Ostsiedlung, czyli osadnictwo wschodnie, co spowodowało wymarcie używanego tam języka połabskiego i zastąpienie go niemieckim. Do czasów wojny trzydziestoletniej był to obszar Księstwa Pomorskiego, od 1648 większą część zajęli Szwedzi stopniowo wypierani byli przez Prusy, aż do uzyskania pełnej kontroli od 1815, jako prowincja Królestwa Prus, a następnie Cesarstwa Niemiec.
Pomorze Zachodnie, to historyczna kraina nad dolną Odrą i mniejszymi rzekami jak Parsęta, uchodzącymi do Zatoki Pomorskiej, między Reknicą a Łebą. Na zachodzie graniczy z Meklemburgią, na południu ziemią lubuską, na południowym wschodzie z Wielkopolską, a na wschodzie z Pomorzem Gdańskim. Burzliwe dzieje tego regionu opisywali już rzymscy kronikarze, tędy wiódł „szlak bursztynowy”. Te ziemie długo kultywowały religię słowiańskich przodków, Pomorzanie cenili sobie niezależność i długo opierali się nowej religii chrześcijańskiej. Jako pierwszą dzielnicę Mieszko I do Polski włączył Pomorze w latach 963-972, przypieczętował to zwycięską bitwą pod Cedynią, pokonując margrabiego Hodona. Pierwszy koronowany władca Polski, Bolesław Chrobry, w 1000r ustanowił biskupstwo na tych ziemiach w Kołobrzegu. Stara i nowa religia, te dwa odmienne światopoglądy, jak chyba nigdzie indziej, krwawo ścierały się na Pomorzu. W 1121 Bolesław Krzywousty, przywrócił granice Polski z czasów Mieszka I, aby zapewnić trwałość polskiego panowania w 1124 powierzył misję chrystianizacji Ottonowi z Brambergu, nie była to misja pokojowa i na dodatek przeprowadzana przez niemieckiego biskupa, któremu towarzyszyli duchowni niemieccy, a mieczem wspierali polscy wojowie. Wpływy niemieckie rosły, a podział dzielnicowy Polski przyczynił się do osłabienia jej pozycji na Pomorzu. Od końca XIII wieku o to terytorium zaczęli się starać najpierw Władysław Łokietek, a następnie Kazimierz Wielki. W 1325 roku doszło do zawarcia sojuszu polsko-pomorskiego. W roku 1390 książę Warcisław VII poddał Pomorze zwierzchnictwu lennemu Koronie Królestwa Polskiego. Pomorzanie walczyli o swoją autonomię z Brandenburgią, Szwedami. Po I WŚ Pomorze Zachodnie znalazło się pod władaniem Rzeszy Niemieckiej.
Pomorze Wschodnie – Gdańskie, na zachód od Wisły i Nogatu oraz na wschód od Łeby i Brdy, nad Morzem Bałtyckim. Historycy odnaleźli na tym terenie wpływy kultury wielbarskiej, powiązanej z Gotami oraz dominujący wpływ kultury łużyckiej oczywiście związanej z obecnością Słowian, nawet od 1300 p.n.e. Na przełomie X i XI w. powstało na tych ziemiach wiele grodów piastowskich, jednak wpływy polskie osłabły, a Pomorze Wschodnie usamodzielniło się, dopiero walki Kazimierza Odnowiciela z Pomorzanami pozwoliły przywrócić dominację władzy polskiej na tych ziemiach. Niestety w XI w. Bolesław Śmiały utracił panowanie na Pomorzu Wschodnim i dopiero Bolesław Krzywousty, pokonał Pomorzan w bitwie pod Nakłem (1109) oraz w kilku innych bitwach, utwierdził tym samym podległość Pomorza Gdańskiego wobec Polski. Pomorze Gdańskie pozostawało częścią piastowskiej Polski aż do 1138 roku, do rozbicia dzielnicowego. W XII w. władcy Pomorza przyjęli chrześcijaństwo od duńskich cystersów, powstało wówczas w Oliwie Opactwo Cystersów. W 1210 hołd lenny złożyli Pomorzanie duńskiemu królowi, ale już w następnym roku Leszek Biały przywrócił Pomorze władzy polskiej, aż do swojej tragicznej śmierci Leszek Biały nie oddał w obce ręce Pomorza Gdańskiego. W 1231 Gdańsk pod protekcją papieską, uzyskał prawa miejskie według prawa lubeckiego (niemieckiego). Pod koniec XIII w. na scenę wkracza Przemysław II, król Polski, przejmuje panowanie nad Pomorzem, również jak Leszek Biały w wyniku zdrady zostaje zamordowany, Pomorze przechodzi z rąk do rąk; Władysław Łokietek, Wacław II, Wacław III, ponownie na krótko Władysław Łokietek, a następnie Brandenburczycy. I tu niestety Łokietek podejmuje katastrofalną decyzję, prosząc Krzyżaków o pomoc w pozbyciu się Brandenburczyków. Krzyżacy wypędzili najeźdźców, a następnie zajęli część Gdańska. 13 listopada 1308, doszło do rzezi gdańszczan i zajęcia miasta na okres niemal 150 lat! Kazimierzowi Wielkiemu, po zawarciu z Krzyżakami pokoju kaliskiego został tylko tytuł „Pana i Dziedzica Pomorza Gdańskiego”. Okrutnie sprawowana władza zaborcy krzyżackiego doprowadziła do buntów ludności polskiej. Pomorzanie o pomoc zwrócili się do Kazimierza Jagiellończyka, który dokonał ponownego przyłączenia Pomorza Gdańskiego do Korony Królestwa Polskiego. W wyniku rozbiorów ten region trafił w ręce Prus, a następnie do Niemiec. Po I WŚ, w wyniku traktatu wersalskiego Pomorze Gdańskie wróciło do Polski z wyłączeniem Wolnego Miasta Gdańsk.
A potem nastąpiła hekatomba II WŚ i masowe wysiedlenia ludności polskiej z terenów Pomorza Gdańskiego, dokonywane przez okupantów niemieckich w latach 1939–1943. Mało się o tym mówi, ale to także historia, której poznanie pozwoli czytelnikowi zrozumieć jak duży wpływ i zasięg miała polska kultura, przywiązanie do polskości mieszkańców tych ziem, tak duży, że stanowił zagrożenie dla okupantów. Polscy historycy oceniają, że w latach II wojny światowej z terenów Pomorza Gdańskiego wysiedlonych zostało od 120 tys. do 170 tys. obywateli narodowości polskiej. Akcja wysiedleńcza najbrutalniejszy charakter osiągnęła w okresie od 1939 do wiosny 1941. Później wprowadzono tzw. „komasację rodzin polskich” oraz bezwzględną germanizację. W wyniku zakończenia wojny, wschodnia część Pomorza Zachodniego przypadła Polsce. Na te odzyskane tereny zaczęli przyjeżdżać Polacy z różnych stron, niestety na te tereny dopiero co odzyskane, przesiedlono również obywateli polskich, którzy czuli się Ukraińcami w ramach akcji „Wisła”. Przez wiele lat na odzyskanych ziemiach pomorskich mieszkali obok siebie oprawcy i ofiary ludobójstwa dokonanego przez Ukraińców na Polakach na Kresach Wschodnich II RP. Przez wiele lat po wojnie, grasowali tu szabrownicy, był to nasz polski „Dziki Zachód”. Wśród osiedleńców, panował klimat tymczasowości, trudno było tej mieszaninie ludzkiej ukorzenić się, dopiero następne pokolenia, urodzone w odrodzonej Polsce zaczęły traktować to miejsce na ziemi jako swoje, dopiero wtedy zwrot „u nas” zaczął znaczyć to co w regionach centralnej i południowej Polski znaczy. Żadna władza po zmianie ustrojowej, nie kładła nacisku na umacnianie poczucia przynależności tych ziem do rdzennych ziem polskich/słowiańskich/piastowskich. Pozwolono natomiast, osiedlić się całej masie Niemców, pozwolono na wykup polskiej ziemi przez obcokrajowców i znów mamy „Ostsiedlung” i całe enklawy obcych nam „krzyżackich” osadników. Można zadać pytanie, retoryczne niestety, czy władzom naszej ojczyzny zależy na polskości Ziem Odzyskanych?
Aniela
Źródła: Andrzej Żaki, Początki rozwoju kultury łużyckiej w dorzeczu górnej Wisły, zdjęcie CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=739366, Joachim Śliwa (red.), Stary i nowy świat: Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, Kraków: Świat Książki, Józef Kostrzewski, Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, wyd. II, Poznań 1923, B. Śliwiński, Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego (X–XII w.), Kwartalnik Historyczny 107 (2000), Wielka Encyklopedia Powszechna PWN 1967, Aldona Chojnowska, „Operacja Wisła”, Zeszyty Historyczne nr 101, Autorstwa William R. Shepherd (died 1934)
