Wyzwolenie Bredy przez polskich żołnierzy 1 Dywizji Pancernej w dniach 28-30 października 1944 roku było jednym z kluczowych wydarzeń końcowej fazy II wojny światowej na froncie zachodnim. Miasto Breda, położone w południowo-zachodniej Holandii, zostało wyzwolone przez oddziały pod dowództwem generała Stanisława Maczka, stając się symbolem braterstwa polsko-holenderskiego. Dziś, gdy obchodzimy osiemdziesiątą rocznicę tego wydarzenia, pamięć o polskich wyzwolicielach jest nadal żywa i upamiętniana zarówno przez mieszkańców Holandii, jak i Polaków.
Jesienią 1944 roku alianckie wojska po sukcesie operacji Overlord oraz wyzwoleniu Francji i Belgii ruszyły w stronę Holandii. Ich celem było odepchnięcie wojsk niemieckich za Ren i umożliwienie dalszego wyzwolenia Europy Zachodniej. Dla Niemców tereny Holandii miały strategiczne znaczenie, zapewniając kontrolę nad ważnymi liniami komunikacyjnymi. 1 Dywizja Pancerna, dowodzona przez generała Maczka, stanowiła doświadczoną jednostkę bojową z sukcesami w kampaniach we Francji i Belgii. Po wyzwoleniu kilku belgijskich miast, oddziały polskie otrzymały zadanie działań w Holandii. Breda, miasto o dużym znaczeniu strategicznym, była jednym z kluczowych punktów na drodze do wyzwolenia.
Wyzwolenie Bredy było częścią szerokiej ofensywy alianckiej pod kryptonimem „Pheasant”. Głównym zadaniem Polaków było sforsowanie rzeki Mark i wyzwolenie miasta bez powodowania większych zniszczeń. Cel ten był trudny z uwagi na solidne umocnienia i liczebne jednostki niemieckie wyposażone w działa przeciwpancerne oraz artylerię. Niemcy dobrze umocnili pozycje i bronili się zaciekle. Generał Maczek, zdając sobie sprawę z konieczności ochrony cywilów, postanowił oszczędzić miasto, podejmując nietypową strategię. Postanowił, że jego oddziały otoczą Bredę i przeprowadzą jednoczesne natarcie z kilku stron, aby przełamać niemiecką obronę, unikając przy tym walk bezpośrednich w centrum. Taka taktyka pozwoliła minimalizować straty wśród ludności cywilnej i uniknąć zniszczeń infrastruktury miejskiej. Walki o Bredę rozpoczęły się 28 października 1944 roku. Polacy, stosując manewr oskrzydlający, uderzyli na Niemców od południa i zachodu, co pozwoliło zaskoczyć przeciwnika i przełamać pierwsze linie obrony. Dzięki efektywnym działaniom i koordynacji piechoty z oddziałami pancernymi polska dywizja szybko zyskiwała przewagę. Zgodnie z planem, walki koncentrowały się na strategicznych punktach, takich jak mosty i węzły komunikacyjne, co osłabiało niemiecką obronę i uniemożliwiało im skuteczne wycofanie się. Po kilku dniach intensywnych starć, 30 października rano, ostatnie niemieckie oddziały opuściły Bredę, która została w pełni wyzwolona. Wyzwolenie Bredy było wyjątkowe, ponieważ dokonano tego bez dużych zniszczeń miasta i przy minimalnych stratach wśród cywilów. Działania generała Maczka i jego żołnierzy cechowały się przemyślaną taktyką i profesjonalizmem, który pozwolił oszczędzić miasto od zniszczeń wojennych, jakie spotkały inne miasta wyzwalane przez aliantów. Mieszkańcy Bredy z wdzięcznością przyjęli polskich wyzwolicieli, a pamięć o ich poświęceniu jest żywa do dziś, zwłaszcza w obliczu tegorocznych obchodów osiemdziesiątej rocznicy wyzwolenia.
Wyzwolenie Bredy przez 1 Dywizję Pancerną pozostaje jednym z najważniejszych momentów w historii miasta, a mieszkańcy wciąż pielęgnują pamięć o swoich polskich wyzwolicielach. Na szczególną uwagę zasługuje Maczek Memorial Breda (www.maczekmemorialbreda.nl) – nowoczesne centrum pamięci poświęcone generałowi Maczkowi i jego żołnierzom, które otwarto w 2019 roku w pobliżu Polskiego Cmentarza Wojskowego w Bredzie. Co prawda pierwsze Muzeum Generała Maczka w Bredzie, powstało 27 października 1997 roku, jednak z powodu rozrastającego się zbioru i ograniczonej przestrzeni, zdecydowano o zbudowaniu nowego, większego miejsca pamięci tych wydarzeń. Maczek Memorial Breda to miejsce, w którym nowoczesna technologia i historyczne pamiątki spotykają się, by przekazać historię walk Polaków o wyzwolenie Bredy oraz ich dalsze losy. Interaktywne wystawy multimedialne opowiadają o działaniach wojennych polskich żołnierzy, ale także o osobistej historii generała Maczka oraz jego oddziałów, które z przyczyn politycznych nie mogły wrócić do Polski. Memorial przybliża zwiedzającym również późniejsze losy weteranów i ich trudne życie na emigracji. Miejsce to pełni rolę edukacyjną i jest ośrodkiem pamięci historycznej, przyciągając zarówno lokalnych mieszkańców, jak i turystów, zwłaszcza z Polski. Dzięki Maczek Memorial Breda, kolejne pokolenia mają okazję lepiej zrozumieć znaczenie ofiary złożonej przez polskich żołnierzy oraz docenić wartości wolności i pokoju. Memorial stał się również centralnym punktem obchodów rocznicowych i miejscem licznych uroczystości, które przypominają o szczególnej więzi między Polakami a Holendrami. Jednym z cenniejszych eksponatów muzeum jest oryginalny mundur Generała Maczka, który został przekazany instytucji przez jego dzieci.
Na szczególną uwagę zasługuje również klub piłkarski NAC Breda i jego kibice. Na sezon 24/25, aby upamiętnić i podkreślić 80 lat od bohaterskich wyczynów polskich żołnierzy, klub zdecydował o uszyciu trzech specjalnych wzorów strojów dla piłkarzy. Każdy z nich zawiera elementy przypominające polskie bohaterstwo. Są to: zdjęcie 1 Dywizji Pancernej podczas przemarszu przez Bredę, imiona i nazwiska żołnierzy biorących udział w walkach – napisane w taki sposób, że tworzą swego rodzaju szarfę pamięci, oraz trzeci wzór, na którym przedstawiono zdjęcie z symbolicznego meczu piłkarskiego, który odbył się między NAC Breda, a żołnierzami 1 Dywizji Pancernej. Na każdej z koszulek widnieją również inne akcenty, takie jak biały orzeł lub odznaka naszych dzielnych jednostek.
Oprócz strojów na uwagę zasługuje również limitowana seria szalików oraz wielka, tzw. sektorowa oprawa graficzna kibiców NAC Breda „Dzięki 1e Poolse Pantserdivisie” („Dzięki 1 Dywizjo Pancerna”) – jest to nawiązanie do słów „Dziękujemy Wam Polacy”, którymi witani byli Polacy przez mieszkańców Bredy po zakończeniu walk.
Wyzwolenie Bredy przez 1 Dywizję Pancerną generała Stanisława Maczka pozostaje wydarzeniem o niezwykle istotnym znaczeniu historycznym i symbolicznym. Dzięki determinacji, odwadze i profesjonalizmowi polskich żołnierzy miasto zostało ocalone przed zniszczeniem, a jego mieszkańcy uniknęli wielkich strat. W osiemdziesiątą rocznicę tego wydarzenia pamięć o bohaterstwie polskich żołnierzy i wyjątkowej więzi między Polską a Holandią jest nadal pielęgnowana i przypomina o poświęceniu tych, którzy walczyli o wolność Europy. Postawa mieszkańców Bredy to przykład godny naśladowania – kilka krajów mogłoby wziąć z niej lekcję wdzięczności, ale więcej na ten temat napiszę w innym tekście.
https://www.youtube.com/embed/bomce0ICb4A?si=b_6P0ntm1BZqSMO7
Jakub „Heko” G.
